Tarixi zərurətin kökləri
Azərbaycanın qərb bölgəsinin təbii sərvətlərlə zəngin, strateji-coğrafi mövqeyə malik ərazilərindən olan Kəlbəcər, tarixən Qafqazın mühüm yaşayış məkanlarından biri kimi formalaşmışdır. Lakin bu bölgənin müasir inzibati kimliyinin əsasını qoyan ən həlledici mərhələ 1930-cu ilə təsadüf edir. Həmin ildə Kəlbəcərə inzibati rayon statusunun verilməsi təkcə idarəetmə strukturunun dəyişməsi deyil, bölgənin sosial, iqtisadi və mədəni inkişafının yeni başlanğıcı oldu.
XX əsrin əvvəlləri Cənubi Qafqaz üçün iqtisadi, siyasi və demoqrafik dəyişikliklərlə yadda qalan dövrdür. Bu dövrün gerçəklikləri əhalinin yaşayış məkanlarının daha səmərəli idarə olunmasını tələb edirdi. Kəlbəcər kimi dağlıq, geniş əraziyə malik, təbiət etibarilə sərt və əlçatmaz bölgənin vahid inzibati qurumda birləşdirilməsi qaçılmaz idi. Əhalinin təsərrüfat fəaliyyətinin xüsusiyyətləri – maldarlıq, yaylaq-qışlaq sistemi, su və meşə ehtiyatlarından istifadə – yerli idarəetmənin müstəqil şəkildə qurulmasını zəruri edən amillərdən oldu.
1930-cu il Azərbaycan SSR tarixində genişmiqyaslı inzibati islahatlarla seçilir. Məqsəd idarəetmənin sistemləşdirilməsi, əhalinin sosial ehtiyaclarının daha operativ təmin edilməsi və bölgələrin iqtisadi potensialının səmərəli istifadəsi idi. Məhz bu islahatlar çərçivəsində Kəlbəcər ayrıca inzibati rayon kimi təsdiqləndi. Bu qərar bölgənin tarixi inkişaf trayektoriyasını müəyyənləşdirən əsas başlanğıc nöqtəsinə çevrildi.
Kəlbəcərin zəngin mineral suları, meşələri, maldarlığa yararlı yaylaqları və nadir təbii ehtiyatları rayon statusundan sonra daha planlı şəkildə istifadə olunmağa başlandı. Təsərrüfat sahələri üzrə yeni layihələr reallaşdırıldı, infrastrukturun inkişafına yönəlmiş addımlar atıldı.
Rayon statusu mədəni həyatın da canlanmasına səbəb oldu. Maarif ocaqlarının sayı artdı, yerli folklorun, aşıq sənətinin və qədim Kəlbəcər ənənələrinin qorunması üçün daha münasib mühit yarandı.
Kəlbəcər təkcə təbiəti və sərvətləri ilə deyil, həm də strateji mövqeyi ilə hər zaman fərqlənmişdir. Dağ silsilələrinin mərkəzində, keçid yollarının kəsişdiyi bu bölgə 1930-cu ildən sonra inzibati müstəqillik qazandıqca regiondakı siyasi-coğrafi çəkisi daha da artdı. Rayon statusu ərazinin təhlükəsizliyi, sərhəd nəzarəti və regional əlaqələrin möhkəmlənməsi baxımından yeni imkanlar yaratdı.
Kəlbəcər 1930-cu ildə aldığı bu statusla təkcə həmin dövr üçün deyil, gələcək nəsillər üçün də mühüm irs qoymuşdur. Bu inzibati qərar bölgənin sonrakı onilliklərlə formalaşan sosial-iqtisadi simasının təməl daşına çevrilmişdir. Hətta son dövrlərdə Kəlbəcərin işğaldan azad edilməsi və bərpa prosesləri həmin tarixi idarəetmə ənənələrinə söykənir.
1930-cu ildə Kəlbəcərə inzibati rayon statusunun verilməsi bölgənin tarixində dönüş nöqtəsidir. Bu status Kəlbəcərin təbii potensialını sistemli inkişaf üçün səfərbər etmiş, əhalinin həyat tərzini yaxşılaşdırmış, dövlət idarəçiliyinin çevik və məqsədyönlü şəkildə qurulmasına şərait yaratmışdır. Həmin qərar bu gün də Kəlbəcərin regional əhəmiyyətini və inkişaf xəttini müəyyənləşdirən ən vacib tarixi amillərdən biri kimi qalır.
Həsən Abulov – Zərdab Rayon Ağsaqqallar Şurasının sədr müavini
