Ağdamın işğaldan azad edilməsindən sonra şəhərdə aparılan quruculuq prosesinin ən simvolik layihələrindən biri Ağdam Muğam Mərkəzidir. Bu mərkəz təkcə bir musiqi binası deyil, Qarabağın əsrlərlə formalaşmış səs yaddaşını fiziki məkanda yenidən canlandıran ideoloji nüvəyə çevrilir. Muğamın doğulduğu, yetişdiyi və sənətkarları ilə dünyaya səs saldığı torpaqda belə bir mərkəzin yaradılması həm mədəniyyətin bərpası, həm də milli kimliyin möhkəmləndirilməsi baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.
Ağdam əsrlər boyu Qarabağ xanəndəlik məktəbinin mayaklarından biri olub. Burada təkcə Şuşa ilə rəqabət yaradan musiqi mühiti formalaşmayıb, həm də Qarabağ muğamının özünəməxsus lirizmi məhz bu bölgənin insanının ruhundan qaynaqlanıb. Muğam Mərkəzinin Ağdamda qurulması, sanki torpağın öz səsini yenidən kəşf etməsi kimi qəbul olunur — şəhərin dağılmış daşlarının arasında əsrlərin nəfəsi yenidən eşidilir.
Ağdam Muğam Mərkəzi üçün düşünülen konsepsiya klassik Şərq musiqisinin ritmik harmoniyasını müasir memarlıqla sintez edir. Binanın konturları xanəndənin avazla yaratdığı səs dalğalarını xatırladan dinamik xətt üzərində qurulub. Mərkəzin ön fasadında kamançanın simmetriyası, daxili atriumlarında isə tarın rezonans qutusunun oval formaları hiss edilir.
Bu simvolika mərkəzi adi musiqi salonu deyil, muğamın vizual təcəssümü kimi təqdim edir. Divarlarda Qarabağ muğam ustalarının səs diapazonlarını göstərən akustik xəritələr yerləşdirilir və bu xəritələr təkcə dekorasiya deyil, həm də elmi tədqiqat üçün istifadə edilən interaktiv materiallardır.
Mərkəzin yanında yerləşən açıq səhnə Qarabağın təbiətini musiqi ilə birləşdirən yeni mədəni modelin nümunəsidir. Rovşanlıqdan sonra Ağdamın çölləri üzərində əsən külək muğamın avazına qarışır və bu sintez sənəti təbiətlə birləşdirərək yeni bir estetik yaradır. Yaz aylarında keçirilən “Ağdam Avazları” festivalı məhz bu səhnədə təşkil olunur və Qarabağın açıq səmada səslənən ilk böyük musiqi tədbirinə çevrilməsi nəzərdə tutulur.
Uzunmüddətli işğal dövründə itirilmiş, lent yazıları dağıdılmış və ya itib-batmış muğam nümunələrinin yenidən toplanması üçün Mərkəzdə Rəqəmsal Muğam Arxivi yaradılır. Burada həm köhnə lentlər bərpa edilir, həm də yeni ifalar yüksək keyfiyyətlə qeydə alınaraq dünya musiqi kitabxanalarına inteqrasiya olunur. Bu arxiv Ağdamı tədqiqatçılar üçün canlı laboratoriyaya çevirir.
Ağdam Muğam Mərkəzi Qarabağın yenidən qurulması prosesində mədəniyyətin şəhərsalma ilə əl-ələ verdiyinin ən parlaq nümunəsi kimi formalaşır. Bu mərkəz təkcə musiqinin səsləndiyi yer deyil; o, Ağdamın ruhunun təcəssümüdür, tarixin qopmuş səs tellərinin yenidən bağlandığı bir məkandır.
Abdulbağı Fazilli – Zərdab şəhər sakini, fəal gənc
