1993-cü il, 2 aprel tarixində, Azərbaycan Respublikasının Kəlbəcər rayonu Ermənistan Respublikasının Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal olundu. Bu hadisə, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ən ağır mərhələlərindən birinə təsadüf edir və müharibənin gedişatında mühüm strateji və humanitar nəticələrə yol açdı.
Kəlbəcər rayonu, Azərbaycanın qərb bölgəsində, Dağlıq Qarabağdan cəmi 20-30 km məsafədə yerləşirdi. Rayonda həm təbii zənginliklər, həm də strateji mövqelər vardı, buna görə də işğal, münaqişənin taleyini müəyyən edən hadisələrdən biri oldu. Kəlbəcərin işğalı, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin genişlənməsi və daha çox ərazinin itirilməsi ilə nəticələndi. Ermənilər, rayonun yüksək dağlıq ərazilərinə yerləşərək, orada təbii sərvətləri və hərbi üstünlükləri əldə etdilər.
İşğal zamanı 511 dinc sakin öldürülüb, 321 adam əsir götürülüb və itkin düşüb. İşğal nəticəsində Kəlbəcərin əhalisi respublikanın 56 rayonunun 770 yaşayış məntəqəsində müvəqqəti məskunlaşmağa məcbur oldu. İşğal nəticəsində onlarla tarixi-mədəniyyət abidəsi, 97 məktəb, 9 uşaq bağçası, 116 kitabxana, 43 klub, 42 mədəniyyət evi, tarix-diyarşünaslıq muzeyi, 9 xəstəxana, 75 tibbi məntəqə, 23 ambulatoriya, 9 aptek, yüzlərlə inzibati bina, minlərlə mənzil, yüzlərlə maşın, texnika və s. talan edilmiş, dağıdılmış və rayonun milyardlarla manatlıq sərvəti Ermənistana daşınmışdır.
Kəlbəcər rayonunun işğalının Azərbaycan üçün daha bir ağır nəticəsi oldu: Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün pozulması və mülki əhalinin böyük itkiləri. Həmçinin, bu işğal, beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini çəkdi və münaqişə barədə çoxsaylı diplomatik təşəbbüslərə səbəb oldu. Lakin, Ermənistanın işğalı davam etdikcə, sülh danışıqları və vasitəçilik səyləri nəticə vermədi.
Kəlbəcər rayonunun işğalı, həmçinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməklə bağlı sonrakı mübarizələrini stimullaşdırdı. 2020-ci ildə baş verən Vətən Müharibəsi nəticəsində, Azərbaycan öz ərazisini azad etdi, amma Kəlbəcər hələ də Azərbaycanın nəzarətində deyil.
Bugün Kəlbəcər rayonu, işğaldan sonra çoxsaylı dağıntılara məruz qalmış, təbii sərvətləri və mədəni irsi zərər görmüş bir ərazi kimi yaddaşlarda qalır. Kəlbəcər rayonunun işğalı, Azərbaycanın tarixi, mədəni və humanitar faciəsinin bir hissəsi olaraq, xalqın yaddaşında silinməz izlər buraxmışdır.
Rəsul Abbasov – Zərdab rayonu Alıcanlı kənd sakini
