Ağdam rayonunun yaradılması
Ağdam rayonu, 1930-cu illərdə Azərbaycan SSR-də yaradılmışdır. Rayonun yaradılması, bölgənin sosial-iqtisadi inkişafını və idarəetməsini asanlaşdırmaq məqsədini güdürdü. Həmin ildə Ağdam rayonu müstəqil bir inzibati vahid kimi təsis edildi. Bu dövrdə rayon, müstəqil kənd təsərrüfatı və sənaye istehsalını inkişaf etdirmək üçün yaradılmışdı. Rayon yaradıldıqdan sonra, burada kənd təsərrüfatı, xüsusilə üzümçülük və pambıqçılıq sahələrində geniş inkişaf baş verdi. Eyni zamanda, Ağdam mədəni və ictimai həyatın mərkəzi oldu. Sahəsi 1094 kvadrat km olan rayonun relyefi əsasən düzənlik, qismən dağlıqdır. Ağdam rayonu Azərbaycanın qədim, füsunkar təbiətli torpağı olan Qarabağın mərkəzində – Qarabağ dağ silsiləsinin şimal-şərq ətəklərində, Kür-Araz ovalığının qərbində yerləşir.
Qarabağ hadisələri başlayandan Ağdam burada cərəyan edən hadisələrin episentri olub. Mövcud dövlətini qədim Azərbaycan torpaqları üzərində qurmuş Ermənistanın Qarabağı işğal etmək məqsədi ilə 1988-ci ilin fevralından başladığı müharibəyə ilk olaraq məhz Ağdam rayonu cəlb olundu. Müharibənin ilk günlərindən ən böyük ağırlıqlar Ağdam əhalisinin üzərinə düşdü. 1988-ci ildə Emənistandakı dədə-baba torpaqlarından, daha sonra keçmiş “Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətindəki” isti ocaqlarından qovulan on minlərlə azərbaycanlı da işğal olunmazdan öncə Ağdam rayonunda məskunlaşmışdı. 1992-ci ildən rus ordusuna arxalanan Ermənistan Silahlı Qüvvələri Ağdama olan hücumları daha da intensivləşdirdi. Nəticədə 1993-cü il iyulun 23-də Ağdam şəhəri süquta uğradı. Ağdamın işğalı rayonun demoqrafik və sosial-iqtisadi vəziyyətinə ciddi təsir göstərdi. İşğal nəticəsində yüz minlərlə insan evlərini tərk etmək məcburiyyətində qaldı. İşğal dövründə Ağdamın mədəni irsinin bir çox abidələri, o cümlədən dini və tarixi yerlər ziyan gördü. İşğalçı Ermənistan Cenevrə Konvensiyaları ilə üzərinə düşən öhdəliklərini kobud şəkildə pozaraq, Ağdam rayonunda coğrafi adların dəyişdirilməsi, oradakı mülkiyyətin talan edilməsi və ərazilərin yandırılması kimi qeyri-qanuni əməllər törədib. Ümumiyyətlə, Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuş rayonların azərbaycanlı sakinlərinə qarşı etnik təmizləmənin törədilməsi Ermənistanın əsl niyyətinin hərbi təcavüz və işğal yolu ərazi əldə edilməsi olduğunu qabarıq şəkildə nümayiş etdirmişdir. Bu pozuntular, Ağdam rayonu da daxil olmaqla, işğal altında olan ərazilərdə baş vermişdir. Ermənistan, Ağdam rayonunda coğrafi adların dəyişdirilməsi kimi qeyri-qanuni əməllər həyata keçirmişdir. Bu, bölgənin tarixi və mədəni irsinin silinməsinə yönəlmiş bir cəhd idi. İşğal dövründə, yerli əhalinin mülkiyyətinə qarşı genişmiqyaslı talan və dağıntılar baş vermişdir. Bu, insanların evlərini, torpaqlarını və digər mülklərini itirməsinə səbəb olmuşdur. İşğalçı qüvvələr, münaqişə zonasındakı əraziləri yandıraraq, ekoloji tarazlığı pozmuş və bölgənin iqtisadiyyatına ciddi ziyan vurmuşdur. Nəhayət 2020-ci il 27 sentyabrda başalayan “44 günlük müharibə” 10 noyabr 2020-ci il tarixli bəyanat, Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya arasında imzalanmış bir razılaşma ilə bitdi. Bu bəyanat, 2020-ci ilin sentyabrında başlayan müharibənin sona çatması və münaqişənin nizamlanması məqsədini güdürdü. Bəyanatın mühüm məqamlarından biri də işğalçı Ermənistan qüvvələrinin Ağdam rayonundan çıxarılması idi.
Nağıyev Abbas –Zərdab rayon Dəli Quşçu kənd sakini, ağsaqqal
