xeberaz.info
Azərbaycan Rusiyanın postsovet məkanında ən yaxın və etibarlı müttəfiqlərindən və tərəfdaşlarından biri, anti-Rusiya sanksiyalarına qoşulmayan və Rusiyanın regionları ilə iqtisadi əlaqələri fəal şəkildə inkişaf etdirən dövlətdir.
Bakı Moskva ilə bütün sahələrdə müsbət qarşılıqlı fəaliyyətə prinsipial sadiqdir. Bütün bu amillər Azərbaycanı Rusiyanın inteqrasiya layihələrində arzuolunan iştirakçıya çevirir. Bəs Bakının Avrasiya inteqrasiyası sferasına daxil olmasının real perspektivləri necədir?
Avrasiya inteqrasiyasından danışarkən tərifləri müəyyən etmək lazımdır. Avrasiyaçılıq postsovet məkanında keçmiş SSRİ respublikaları arasında əlaqələri saxlamaq məqsədi ilə və digər Asiya ölkələrinin iştirakı ilə qurulan birliklər kimi başa düşülə bilər. Birinci kateqoriyada keçmiş İttifaqın bütün ölkələrini özündə birləşdirən MDB-ni, eləcə də hərbi və ticarət-iqtisadi inteqrasiyanın daha yaxın forması olan KTMT və Aİİ-ni qeyd edə bilərik. İkinci kateqoriyada Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) aparıcı rol oynayır.
Azərbaycan artıq MDB-nin üzvüdür. Bakı ŞƏT-in Səmərqənddə keçirilən iclasında iştirak edib və müşahidəçi ölkə olduğunu iddia edir. Ən böyük sualları Aİİ və KTMT qaldırır. Azərbaycanın Avrasiya İttifaqı ilə yaxınlaşmasının lehinə hansı arqumentlər var?
Birincisi, coğrafiya. Rusiya qurudan, Qazaxıstan dənizdən qonşudur. İqtisadi əlaqələr kifayət qədər sıxdır. Azərbaycana əsas idxalçı Rusiyadır (18%). Rusiya Federasiyasının ixrac tərəfdaşları arasında – üçüncü yerdə (5%). Bu il Qazaxıstanla ticarət dövriyyəsi 3 dəfə, Rusiya ilə 24% artıb. Üçüncü amil tranzit potensialıdır. Azərbaycan Rusiya (Aİİ) ilə Avropa, İran və Türkiyə arasında vasitəçi rolunu oynaya bilər. Burada əsas layihələr Şimal-Cənub, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu (İpək Yolunun bir hissəsi) və Cənub-Qərb (Zəngəzur dəhlizi) layihələridir. Avrasiya Hökumətlərarası Şurasının 2022-ci ilin avqustunda keçirilən iclasında Azərbaycanın baş naziri Əli Əsədov bildirib ki, Azərbaycan “Aİİ-dəki tərəfdaşlarımızın ölkəmizin tranzit potensialından istifadə edə bilməsi üçün bütün şəraiti yaratmağa” hazırdır.
Azərbaycanla Aİİ arasında yaxınlaşma üçün əlavə stimul humanitar və demoqrafik amil ola bilər. Gömrük maneələri aradan qaldırılsa, ölkəyə giriş və iş prosedurları asanlaşdırılsa, üç milyonluq Azərbaycan əhalisi və Azərbaycanın biznes dairələri Rusiyada özlərini daha yaxşı hiss edərdilər. Digər amil isə Aİİ və KTMT-nin demək olar ki, bütün ölkələri ilə dostluq münasibətləridir. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev vaxtilə qeyd etmişdi ki, onun ölkəsinin KTMT-də Ermənistandan daha çox müttəfiqi var. Azərbaycan fevralın 22-də Rusiya ilə müttəfiqlik sazişi imzalayıb, Qazaxıstan və Qırğızıstanla isə Türk Dövlətləri Təşkilatının (OTG) üzvüdür.
Aşkar faydalara baxmayaraq, reallıq öz düzəlişlərini edir. Əgər Rusiya mühüm idxalçıdırsa, o zaman Azərbaycan mallarının əsas bazarları İtaliya və Türkiyədir. Rusiya Federasiyasından sonra əsas idxalçılar Türkiyə və Çindir. Bundan başqa, Bakı çoxvektorlu siyasət yürüdür və Aİİ və KTMT ilə sıx inteqrasiya onu poza bilər. Hərbi mənada Rusiya ilə müttəfiqlik Türkiyə ilə Şuşa bəyannaməsi ilə balanslaşdırılır. Bakının Aİİ və KTMT-yə qoşulmaq istəməməsində mühüm rolu Ermənistanın orada mövcudluğu və onunla gərgin münasibətləri var. Nəzəri olaraq, İrəvan Bakının üzvlüyünə mane ola bilər. Rusiyanın Qərblə mürəkkəb münasibətləri və onlarla bağlı üçüncü dərəcəli sanksiyalar fonunda Azərbaycan yalnız Rusiya və Aİİ ölkələri ilə ticarət və investisiya layihələrinə arxalanarsa, zərər çəkə bilər. Avrasiya inteqrasiyasının digər üzvü Qazaxıstan artıq müəyyən çətinliklərlə üzləşir, paralel idxalla məşğul olmaqdan imtina edir və anti-Rusiya sanksiyalarına əməl edir. Bundan əlavə, Aİİ və KTMT ilə tam inteqrasiya suverenliyin bir hissəsini itirmək riskləri yarada bilər.
Hipotetik olaraq Azərbaycanın Avrasiya inteqrasiyası ilə yaxınlaşmasını istisna etmək olmaz. Azərbaycan artıq Rusiya və Qazaxıstanla əlaqələr qurur. Rusiya qazı və Qazaxıstan neftinin svop tədarükünə maraq var. Bu il Qazaxıstanla enerji sahəsində əməkdaşlıq memorandumu imzalanıb. Aİİ və KTMT-yə tamhüquqlu üzvlükdən danışırıqsa, bu, beynəlxalq münasibətlərdə köklü dəyişikliklər olduqda mümkündür:
· Avropa dövlətləri tərəfindən Ermənistanın destruktiv mövqeyini dəstəkləməsi səbəbindən Azərbaycanın Aİ ilə münasibətlərinin korlanması;
· Türkiyənin taleyi: ya Avropaya inteqrasiyadan tamamilə çıxmaq, ya da Aİ-yə daxil olmaq;
· Obyektiv səbəblərdən Azərbaycanın ticarətinin Aİİ ölkələrinə istiqamətləndirilməsi;
· Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin tənzimlənməsi, Azərbaycanın Avrasiya İttifaqına daxil olması yolunda maneənin aradan qaldırılması;
· Ermənistanın Aİİ və KTMT-dən çıxması Rusiyanın Azərbaycana dəstəyinə etiraz olaraq.
Qərblə Rusiyanın indiki qarşıdurma şəraitində çoxvektorlu yanaşmadan uzaqlaşaraq Azərbaycanın kursunun köklü dəyişməsini heç nə qabaqcadan göstərmir. Aİ mühüm ticarət tərəfdaşı olaraq qalacaq, xüsusən də blok qaz tədarükünü artırmaqda maraqlı olduğundan. Eyni zamanda, Azərbaycan ŞƏT və Aİİ-də müşahidəçi statusu almaq üçün müraciət edəcək