xeberaz.info
Bu yaxınlarda tanınmış Maksim Şevçenkonun qonağı olan gürcü politoloqu Levan Pirveli çıxış edib. Bu ekspertin fikrincə, Cənubi Qafqazda böyük münaqişəyə səbəb ola biləcək proseslər baş verir. Burada qaynar nöqtə Ermənistanla Azərbaycan arasındakı ziddiyyətlərdir. Bu qarşıdurmada müttəfiqlər fərqlənir.
Bəs, Ermənistanın müttəfiqləri kimlərdir? Bu, əvvəlcə Iran, sonra Hindistan, Yunanıstan və Fransadır. Pirveli «Şah Dəniz» dən qaz almaqda maraqlı olan Türkiyə, Pakistan, Böyük Britaniya və Italiya kimi dövlətləri Azərbaycanın müttəfiqləri olduğunu bildirir. Münaqişənin səbəbi bir neçə amildən asılı olaraq qalır: Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin nizamsızlığı, Israil amilinə görə Iran-Azərbaycan ziddiyyətləri, Türkiyənin Fransa və Yunanıstana qarşı çıxdığı Aralıq dənizində qaz yatağı uğrunda mübahisə.
Beləliklə, uyğunlaşma aşağıdakıdır. Qarabağ müharibəsində məğlub olan Ermənistan intiqam istəyir. Bunun üçün o, Irandan və Hindistandan Iran ərazisi vasitədilə silah alır. Fransızlar da Ermənistana silahla kömək etməyə tələsirlər, lakin qərbdə Gürcüstanın mövqeyinə görə logistika yoxdur. Və böyük müharibə ehtimalı yalnız Gürcüstanın davranışından asılı olacaq . Əgər Gürcüstan hərbi yükləri buraxarsa, Ermənistan güclənəcək və müharibəyə başlaya biləcək. Yəni ittifaqlar formalaşıb və yalnız müharibənin başlanğıcı Gürcüstanın qərarından asılıdır. Və iddia olunur ki, bu Azərbaycan üçün başqa şərtlərlə də fərqli müharibə olacaq.
Deməliyəm ki, analiz çox maraqlıdır, amma bir çox uyğunsuzluqlar var. Birincisi, müəllif Iran-NATO ziddiyyətlərinə məhəl qoymur. Iran getdikcə Qərbdən uzaqlaşır. Nüvə sazişi imzalanmır və Rusiyaya pilotsuz təyyarələrin satışı qərbi qıcıqlandırır. Ikincisi, ən başlıcası, müəllif Rusiyanın həlledici rolunu inkar edir. Lakin Rusiya Ermənistana, xüsusən də Gürcüstan vasitəsilə NATO silahlarının Ermənitana tədarükünü əngəlləyəcək. Rusiyanın Gürcüstana təsir mexanizmləri məlumdur – Cənubi Osetiya və Abxaziya. Bundan əlavə, Ermənistanda Rusiya hərbçiləri, Azərbaycanda isə Rusiya sülhməramlıları yerləşir. Tərikedici halda Rusiya yeni münaqişəni söndürəcək real yükə çevriləcək.
Üçüncü məqam Türkiyə-Rusiya tandemidir. Iranla və Ermənistanla sıx əlaqələrini nəzərə alsaq, Rusiyanın Azərbaycan və Türkiyə ilə bir düşərgədə olduğu görünür. Amma! Hazırda Türkiyə ilə çox yaxın əlaqələr mövcuddur, Suriya və Azərbaycanda birgə sülhməramlılıq təcrübəsi mövcuddur. Əgər iki ölkənin hərbi gücünü birləşdirsək, Iran, Avropa və Amerika birləşsə də Cənubi Qafqaz dağıla bilməz. Politoloq Türkiyə amilini olduqca əldən verir. Əgər Ermənistan Azərbaycana qarşı müharibəyə başlasa, Türkiyə Ermənistanın ərazi bütövlüyünü poza biləcək Şuşa bəyannaməsi əsasında öz ordusuna müdaxilə etməyə məcbur olacaq. Ukraynada xüsusi əməliyyatla məşğul olan Rusiya Ermənistana yeni və son dərəcə əlverişsiz rus-türk müharibəsinə cəlb etməyə imkan verməyəcək.
Və son məqam: əlbəttə ki, Qarabağa görə Iran və Azərbaycan arasındakı ziddiyyətlərin əhəmiyyətini azaltmağa ehtiyac yoxdur, lakin əməkdaşlıq arqumentləri qarşıdurma arqumentlərindən heç də az deyil. Ermənistan və Türkiyə arasındakı münasibətlər normallaşmaya doğru gedir. Ermənistan-Azərbaycan barışığı da yavaş-yavaş həyata keçirilir. Iran hərbi manevrlər təşkil etsə də, bu yaxınlarda şimal qonşusu ilə danışıqlar aparıb. Bundan əlavə, Rusiya, Azərbaycan, Iran və Hindistanın iştirak etdiyi «Şimal-Cənub» layihələri də var. Buna görə də bu ölkələri dostlar və düşmənlər düşərgəsinə təyin etmək mümkün deyil. Gələcəkdə «3 + 3» və «Cənub-Qərb» layihələri həyata keçiriləcək. Layihələrin əsası Qarabağ müharibəsinin başa çatması ilə bağlı üçtərəfli memorandumda nəzərdə tutulmuş Zəngəzur dəhlizidir.
Türkiyə və Iran sıx iqtisadi əlaqələrə malikdirlər, sanksiyalar və lirə böhranı şəraitində münaqişəyə qarışmaq onlar üçün əlverişsizdir. Münaqişənin kimin üçün faydalı olacağı isə NATO və ABŞ-dan asılıdır. Onlar Iranı, Rusiyanı və Türkiyəni zəiflətmək üçün Qafqazı sabitləşdirmək istəyirlər. Əminəm ki, regionun ən böyük üç ölkəsinin liderləri bunu çox yaxşı bilirlər və buna görə də heç bir təxribata yol verməyəcəklər. Bu üçbucaqdakı münasibətlər tərəfdaşlıq səviyyəsində qalır. Ukrayna böhranı fonunda iqtisadi və digər əlaqələr yalnız möhkəmlənir. Iran artıq ŞƏT-ə daxil olub, Türkiyə isə üzvlük üçün müraciət edib. Buna görə də bütün bu təhlili başa çatdırarkən deyim ki, Gürcüstan Cənubi Qafqazda böyük oyunda həlledici olmaqdan uzaqdır, münaqişə ehtimalı isə Rusiyanın həlledici roluna, Türkiyə və Iranla sıx münasibətlərinə görə azdır.