xeberaz.info
Bu günlərdə məlum olub ki, ABŞ Azərbaycanı «Azadlığa Dəstək Aktı» nın 907-ci düzəlişinin təsirindən çıxara bilər. Ötən çərşənbə günü ABŞ Senatının Beynəlxalq Münasibətlər Komitəsinin iclasında belə bir fürsət müzakirə olunub. 907-ci düzəliş ABŞ Konqresi tərəfindən 30 il əvvəl erməni lobbisinin təzyiqi ilə qəbul edilmiş, Ermənistan və Azərbaycan arasındakı münaqişə ilə əlaqədar hökumət xətti ilə Bakıya kömək edilməsini qadağan etmişdir.
Düzəliş Ermənistanın Azərbaycan tərəfindən mühasirəyə alınmasına cavab olaraq qəbul edilib vəərazisinin 20% -i işğal olunsa da, Azərbaycan ilk dəfə o zaman «təcavüzkar» adlandırılıb. Bir çox ekspertlər razılaşırlar ki, neft müqaviləsi bağlanmasaydı, Azərbaycan karbohidrogenlərini Amerika şirkətlərinə güzəştə versəydi, sanksiya rejimi dərhal çıxarılacaqdı. Belə ki, 907-ci düzəliş Amerika humanitar yardımına, ixrac kreditlərinə federal subsidiyaların ayrılmasına mane oldu, iqtisadi dəstəyin ssürətini azaltdı və Azərbaycana siyasi ziyan vurdu.
Tarixçi Ismayıl Ağakişiyevin «XX əsrin sonu – XXI əsrin əvvəlləri Bakı Neft Bumunun tarixi» kitabında yazdığına görə, «Azadlığa Dəstək Aktı» nın qəbul edilməsində məqsəd gənc postsovet ölkələrinin demokratik cəmiyyətin qurulmasında dəstəklənməsini təmin etmək olub. Lakin konqresmenlərin əksəriyyəti Azərbaycana hər hansı yardıma qadağa qoyan 907-ci düzəlişdən xəbərsiz idilər. Onun qəbul edilməsi erməni lobbiçilərinin Konqresdəki fəaliyyətinin nəticəsi idi. O, daha sonra etiraf edirdi ki, nə özü, nə də Konqres regionda baş verənlər haqqında adekvat təsəvvürə malik deyildi. Düzəliş qəbul edildikdən sonra Azərbaycanda yalnız güclü neft şirkətləri işləyə bildi, dövlət dəstəyinə ehtiyacı olan az miqdarda ABŞ firmalarına isə Azərbaycan neftinə yol bağlandı.
Paradoksal vəziyyət yaranıb: əslində müharibəyə səbəb olan Ermənistan ABŞ-dan maliyyə dəstəyi alırdı və onlarla dövlət səviyyəsində iqtisadi əlaqə saxlaya bilərdi, erməni təcavüzü nəticəsində bir milyon qaçqın alan və ərazisinin 20% -ni itirən Azərbaycan isə 907-ci düzəlişin nəticəsində ABŞ-dan iqtisadi yardım ala bilmirdi.
Əslində ərazilərin itkisi Azərbaycanda böyük iqtisadi çətinliklərə səbəb oldu, ölkə yüz minlərlə qaçqının ehtiyacını ödəyə bilmədi, iqtisadi çöküşə düşdü, düzəliş isə Azərbaycana milyonlarla dollar gəlməsinə mane oldu.
Artıq o vaxt dövlət katibinin müavini Stroub Telbott qeyd edirdi: “ABŞ-ın köməyinə qoyulan məhdudiyyətlər Ermənistana Azərbaycanın embarqosunu aradan qaldırmağa kömək etmək üçün hazırlanmışdı, lakin onlar bizim Bakıya təsir etmək imkanlarımızı məhdudlaşdıraraq mənfi təsir göstərdilər və vasitəçi rolundakı hərəkətlərimizin səmərəliliyimizi zəiflətdi. Bu da Azərbaycana seçkilər, iqtisadi islahatlar, energetikanın inkişafı kimi sahələrdə və milli maraqlarımıza uyğun olan digər sahələrdə kömək göstərməyimizi mümkün etmədi “.
Konqresmen Tim Penni ABŞ-ın Cənubi Qafqazdakı maraqlarına və insanlıq prinsiplərinə zidd olduğunu iddia edərək düzəlişin ləğv edilməsinə çağırıb: “Bizim hazırkı strategiyamız [Ermənistan-Azərbaycan] münaqişəsinin sülh yolu ilə həllinə kömək etmir və dinc əhalini əzab çəkməyə məhkum edir. Əgər biz düzgün mövqe seçsək, hər iki tərəfə eyni yanaşmalı və onların razılığa gəlməsinə kömək etməliyik “.
Bir çoxları 907-ci düzəlişin ABŞ-ın qərəzsiz, dürüst vasitəçi kimi hərəkət etməsinə imkan vermədiyini də başa düşürdülər, lakin istehza ilə, yalnız 11 sentyabr faciəsindən sonra ABŞ-da, bu düzəlişin ABŞ-ın milli maraqları üçün nə qədər zərərli olduğunu başa düşdülər.
11 sentyabr 2001-ci ildə baş vermiş terror aktından sonra Konqres Xarici əməliyyatların, ixrac maliyyələşdirilməsinin və bitişik proqramların vəsaiti haqqında akt qəbul edərək prezidentə 907-ci düzəlişdən imtina etmək hüququ verdi.
Ədalət naminə deməyə dəyər ki, son zamanlar «Azadlığa dəstək aktına» edilən düzəliş ABŞ-ın təhlükəsizlik sahəsində Bakıya tənqidi əhəmiyyətli yardım göstərməsinə mane olmadı. ABŞ-ın Azərbaycandakı səfiri Erl Litzenberqerin bildirdiyinə görə, bu yardım Azərbaycana öz cənub sərhədini qorumağa və Xəzərdə təhlükəsizliyin gücləndirilməsinə kömək etmək məqsədi daşıyırdı ki, Bakının mühüm enerji infrastrukturunu – neft və qaz quyularını, Azərbaycan neftinin və qazının qərb bazarlarına daxil olduğu boru kəmərlərini müdafiə edə bilsin.
Indi, görünür ki, sağlam zəka nəhayətdə qalib gəldi və 907-ci düzəliş Azərbaycana təzyiq vasitəsi olmağı dayandıra bilər. Yəqin ki, tezliklə Vaşinqton Azərbaycana rəsmi olaraq maliyyə yardımı göstərə və hərbi-texniki avadanlıqlarının tədarükünü həyata keçirə biləcək.
Düzdür, Senatın Beynəlxalq Işlər Komitəsində keçirilən dinləmələr zamanı Ermənistanın maraqlarını lobbi edən komitənin sədri Bob Menendez düzəlişin ləğvinə qarşı çıxıb. Lakin Avropa və Avrasiya işləri üzrə dövlət katibinin müavini Karen Donfrid qeyd edib ki, “Azərbaycana yardım ABŞ-ın milli təhlükəsizliyinin maraqlarına cavab verir, buna görə də biz Iran tərəfindən transmilli təhlükələrə qarşı çıxaraq, Cənubi Qafqaza, Rusiyaya və Avropaya qaçaqmalçılıq marşrutlarını kəsir. Və mən inanıram ki, bu sərhədlərin təhlükəsizliyini dəstəkləyəcək “.
Bu gün Vaşinqton Iranla sərhəddə təhlükəsizliyin təmin edilməsi üçün Azərbaycana dəstək verməklə yanaşı, Bakı və Irəvan arasında sülh müqaviləsinin bağlanmasının tərəfdarıdır. Bu həftə ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyana sülh müqaviləsinin imzalanması yolunda fəallıq göstərməyi tövsiyə edib.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu vəziyyətdə Vaşinqtonun siyasəti Parisin mövqeyi ilə mübahisə edir, lakin bu yaxınlarda Fransa Senatının Azərbaycan ilə bağlı qəbul etdiyi qətnamədən fərqli olaraq, 907-ci düzəlişin ləğvi qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq üçün real praktik perspektivlər açır və Cənubi Qafqazdakı vəziyyətin normallaşması yolunda daha bir addım olacaq.