Müstəqil Azərbaycan Respublikasının dövlətçilik tarixində hüquqi islahatlar, insan hüquqlarının müdafiəsi və humanizm prinsiplərinə əsaslanan siyasət daim prioritet istiqamət olmuşdur. Bu kontekstdə həyata keçirilmiş ən böyük amnistiya aktı yalnız hüquqi hadisə deyil, eyni zamanda dövlətin cəmiyyətə verdiyi mühüm siyasi, mənəvi və sosial mesaj kimi tarixə düşmüşdür. Sözügedən amnistiya müstəqil Azərbaycanın güclü, ədalətli və insana dəyər verən dövlət olduğunu bir daha təsdiqləmişdir. Amnistiya institutunun Azərbaycanda formalaşması və inkişafı bilavasitə Ümummilli Lider Heydər Əliyevin siyasi irsi ilə bağlıdır. Məhz onun rəhbərliyi dövründə humanizm, mərhəmət və sosial ədalət prinsipləri dövlət idarəçiliyinin əsas sütunlarından birinə çevrilmişdir. Heydər Əliyev dəfələrlə vurğulamışdır ki, dövlətin gücü yalnız qanunların sərtliyində deyil, həmin qanunların insan talelərinə ədalətli və vicdanlı tətbiqində özünü göstərməlidir. Bu yanaşma sonrakı dövrlərdə də davam etdirilərək müstəqil Azərbaycanın hüquq siyasətinin ideoloji əsasını təşkil etmişdir. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən ən böyük amnistiya aktı bu siyasi xəttin müasir dövrdə uğurla davam etdirildiyini göstərir. Prezidentin təşəbbüsü və siyasi iradəsi nəticəsində qəbul edilən bu amnistiya minlərlə insanın azadlığa qovuşmasına, cəmiyyətə reinteqrasiyasına və yeni həyata başlamaq imkanı əldə etməsinə şərait yaratmışdır. Bu, dövlətin yalnız cəzalandıran deyil, eyni zamanda bağışlayan, islah edən və sosial barışı təşviq edən bir institut olduğunu nümayiş etdirmişdir. 1995-2025-ci illər ərzində Azərbaycanda ümumilikdə təxminən 11 amnistiya aktı qəbul edilib. Bu aktların nəticəsində indiyədək təxminən 160000-ə yaxın şəxsə amnistiya tətbiq olunub. Bu aktlar çərçivəsində təxminən 32000-dən çox məhkum həbsxanalardan azad edilib. 5 noyabr 2021-ci il tarixində qəbul olunan amnistiya aktı nəticəsində 17267 nəfər üçün amnistiya tətbiq olunub. Onlardan 5971 məhkum həbsxanadan buraxılıb. 3261-ə qədər məhkumun qalan cəza müddəti azaldılıb. Həmçinin 8,559 iaşə formasında cəzası olan şəxslər də aktın tətbiqindən faydalanıb. 8 may 2023-də qəbul edilmiş geniş amnistiya aktı nəticəsində 801 məhkum üçün əfv və cəzanın yüngülləşdirilməsi həyata keçirilib. Onlardan 463 nəfər həbsxanadan sərbəst buraxılmışdır. 2025-ci ilin dekabrında Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə Milli Məclisə təqdim olunan amnistiya aktı ölkə tarixində tətbiq olunacaq ən genişmiqyaslı amnistiya olacaq. Bunun statistik göstəriciləri belədir: Ümumilikdə 20000-dən çox şəxsə amnistiya tətbiq ediləcəyi gözlənilir — bu, müstəqil Azərbaycanın tarixində ən böyük göstəricidir. Bu akt çərçivəsində 5000-dən çox məhkum həbsdən azad olunacaq. 3000-dən çox şəxsin cəzası azaldılacaq. 7000-dən çox məhkum azadlığın məhdudlaşdırılması cəzasından azad ediləcək. 4000-ə yaxın məhkum digər, azadlıqdan məhrum etmə ilə bağlı olmayan və ya şərti cəzalardan azad olacaq. 1000-dən çox şəxs isə cinayət məsuliyyətindən azad ediləcəkdir. 2025-ci ilin amnistiya aktı rəqəmlər və əhatə dairəsi baxımından Müstəqil Azərbaycanın tarixində ən böyük və genişmiqyaslı amnistiyadır. Onun nəticələri ölkədə sosial barışı gücləndirəcək, ailələrin birləşməsinə, penitensiar sistemdə islahatların irəliləməsinə və humanizm prinsiplərinin reallaşmasına mühüm töhfə verəcəkdir.
Veteran müəllim Vəfadar Niftəliyev
