BMT Təhlükəsizlik Şurasının 853 saylı Qətnamənin qəbulunun fonu: təcavüz və beynəlxalq hüququn sınağı
BMT Təhlükəsizlik Şurasının 853 saylı qətnaməsi 1993-cü ilin iyulunda qəbul edildikdə, Cənubi Qafqazda güc balansı yalnız döyüş meydanlarında deyil, həm də beynəlxalq hüquqi çevrədə yenidən formalaşırdı. Bu sənəd Azərbaycan üçün təkcə siyasi dəstək deyil, eyni zamanda beynəlxalq legitimliyin təsbit edilməsi prosesində dönüş nöqtəsi oldu. Qətnamənin mahiyyəti, struktur xəttləri və dünya diplomatiyasına təqdim etdiyi mesajlar onu Qarabağ münaqişəsinin hüquqi arxivində bəlkə də ən prinsipial sənədlərdən birinə çevirir.
1993-cü ilin yayında Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Azərbaycanın Ağdam rayonu işğal edildi. “Ağdam əməliyyatı” bölgədə humanitar böhranı daha da dərinləşdirdi və artıq beynəlxalq ictimaiyyətin susqunluğunu mümkünsüz etdi. Təhlükəsizlik Şurası ilk dəfə 822 saylı qətnamə ilə prosesə müdaxilə etsə də, Ağdamın işğalı həmin müdaxilənin yetərli olmadığını göstərdi.
853 saylı sənəd məhz bu geosiyasi həqiqətin nəticəsi kimi ortaya çıxdı. Qətnamənin ən mühüm özəlliklərindən biri ondadır ki, o, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsində status-kvo ilə barışmaq niyyətində olan beynəlxalq dairələrin mövqelərini dağıdır və işğal faktını açıq şəkildə bəyan edir.
853 saylı qətnamənin ən sərt çağırışlarından biri məhz budur. Bu ifadədəki “qeyd-şərtsiz” termini beynəlxalq hüquqda işğalçı tərəfə tətbiq edilən ən yüksək hüquqi tələbdir və kompromis imkanlarını sıfıra endirir.
Sənəd Azərbaycan Respublikasının suverenliyini və beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərinin toxunulmazlığını yenidən təsdiq edir. Bu, münaqişənin “mübahisəli ərazi” kimi təqdim edilməsi cəhdlərini hüquqi nöqteyi-nəzərdən tamamilə puça çıxarır.
Qətnamədə mülki əhaliyə qarşı zorakılıqların dayandırılması, qaçqın və məcburi köçkünlərin geri qayıtma hüququnun tanınması ayrıca vurğulanır. Bu müddəa sənədi yalnız hərbi-siyasi yox, həm də humanitar-tərəqqi çərçivəsinin bir parçasına çevirir.
Sənəd münaqişənin danışıqlarla həllinin vacibliyini qeyd edir, lakin bunu yalnız işğalın dayandırılmasından sonra mümkün sayır. Beləliklə, Təhlükəsizlik Şurası faktiki olaraq bir şərt irəli sürür: sülh prosesi üçün əvvəlcə hərbi təcavüz bitməlidir.
BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının 853 saylı qətnaməsi Cənubi Qafqazda gücün və hüququn tarazlığına verilən ən mühüm beynəlxalq reaksiyalardan biridir. O, Azərbaycan üçün təkcə bir sənəd deyil, beynəlxalq ədalətin kağız üzərindəki manifestidir. Hər nə qədər gec olsa da, bu manifestin reallaşması Azərbaycanın suverenliyinin tam bərpası ilə nəticələndi. Bu gün 853 saylı qətnaməyə baxarkən onun ən böyük dəyərinin təkcə tarixdə deyil, beynəlxalq hüququn gələcək şərhlərində də yaşayacağını görmək mümkündür.
Abdulbağı Fazilli – Zərdab şəhər sakini, fəal gənc
