xeberaz.info
Gülşen Paşayeva, Azərbaycan Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzi
RF Müdafiə Nazirliyinin saytından
Ikinci həftə Şuşa yaxınlığındakı Laçın yolunda Rusiya sülhməramlı kontingentinin müvəqqəti yerləşdirilməsi zonasında qanunsuz qazıntıya etiraz edən Azərbaycan ekoloji QHT nümayəndələrinin aksiyası davam edir.
Lakin bugünkü vəziyyətin yaranmasını yalnız ekologiya və ya təbii ehtiyatların qanunsuz hasilatı məsələləri ilə əlaqələndirmək olmaz, çünki Laçın dəhlizinin probleminə təhlükəsizlik məsələləri də aiddir.
Məlumatlar var ki, Laçın yolu vasitəsilə hərbi-texniki yüklərin qanunsuz daşınması, qeyri-qanuni erməni silahlı birləşmələrinin üzvlərinin rotasiyası, üçüncü ölkələrin vətəndaşlarının bölgəyə girməsi. Nəhayət, Laçın dəhlizi ilə bağlı vəziyyətə Zəngəzur dəhlizinin işə salınması məsələsində irəliləyişin olmaması da təsir göstərir, çünki erməni tərəfi onun Laçın yolunun fəaliyyət göstərdiyi rejimdə fəaliyyət göstərməsinə qarşı çıxır.
Doğrudan da, oktyabrın 6-da Praqa bəyanatı, Rusiya və Azərbaycan prezidentlərinin, habelə Ermənistanın baş nazirinin oktyabrın 31-də Soçidə qəbul edilmiş üçtərəfli Bəyanatı bu istiqamətdə səylərin davam etdirilməsi üçün yaxşı əsas yaradır. BMT Nizamnaməsinə və 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinə uyğun olaraq suverenliyin, ərazi bütövlüyünün və sərhədlərin toxunulmazlığının qarşılıqlı tanınması nəzərə alınmaqla Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsi hazırlansın.
Ədalət naminə qeyd etmək lazımdır ki, son vaxtlar İrəvandan verilən bəyanatların tonu və məzmunu da dəyişib. Belə ki, Ermənistan parlamentinin Azərbaycan Milli Məclisinin bəyanatına cavab olması nəzərdə tutulan bəyanat layihəsinin müzakirələri zamanı hakim Mülki Müqavilə partiyası tərəfindən təklif olunan “Dağlıq Qarabağ Respublikası” ifadələrinin işlədilməsinə qarşı çıxıb, müxalifət “Dağlıq Qarabağ erməniləri” ifadəsinə üstünlük verərək, bəyanat layihəsinə öz müqəddəratını təyinetmə ilə bağlı bənd daxil etməkdən də imtina edib.
Ancaq təəssüf ki, son aylarda heç də bütün xarici aktyorlar normallaşma prosesinə töhfə verməyib. Beləliklə, məsələn, Fransa ki, həm qanunverici orqanlarının qərəzli qərarlarına görə, və prezident Emmanuel Makronun bəyanatları faktiki olaraq vasitəçi formatlardan birini – Brüssel formatı adlanan formatı təhlükə altına qoydu. Separatçı rejimin nümayəndə heyətinin Parisə son səfəri, Fransa Senatının və Milli Assambleyasının üzvləri, ermənipərəst siyasətçilərlə görüşləri, Arayik Arutyunyanın “France 24” dövlət telekanalına müsahibəsi və hökumətin nəzarətində olan qurumun France Press agentliyinin təşkil etdiyi mətbuat konfransı bir daha göstərdi ki, Fransa nəinki ermənipərəst mövqedən çıxış edir, həm də Qarabağdakı separatçıları fəal dəstəkləməklə Azərbaycanın daxili işlərinə birbaşa müdaxilə edir.
Bu ilin sentyabrında Qarabağda rusiyalı sahibkar və investor, milyarder Ruben Vardanyanın peyda olmasını xüsusi qeyd etmək lazımdır. «Rusiyanın ən varlı adamlarından biri bu il Cənubi Qafqazda Rusiya maraqlarına qarşı çıxdı, Rusiya Federasiyasının vətəndaşlığından imtina etdi və qanunsuz olaraq Azərbaycan ərazisinə – Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti yerləşdirilməsi zonasına köçdü ki, orada separatçı əhval-ruhiyyəni qızışdırsın».
2021-ci ildə Vardanyan artıq Ermənistanda siyasətlə məşğul olmaq qərarını açıqlamışdı, daha sonra bununla bağlı ona təzyiq oluna biləcəyini istisna etməyib, həmçinin “özünü bu və ya digər geosiyasi mərkəzlə əlaqələndirməməyə və bunu nəzərə almamağa” çağırıb. Bu bəyanatlar fonunda onun Qarabağa köçmək qərarı tamamilə fərqli görünür və belə bir hiss var ki, Vardanyanı Qarabağın erməni əhalisi yox, “tamamilə fərqli maraqlar, əsasən İrəvandakı hakimiyyət marağındadır.
Təəccüblü deyil ki, Vardanyan Ermənistanın daxili siyasi arenasında onun böyük maliyyə imkanları, Vladimir Putinlə və görkəmli Qərb siyasət və biznes xadimləri ilə şəxsi tanışlığı ilə yaranması erməni müxalifətində müəyyən qısqanclığa səbəb oldu [11]. Görünür, müxalifətlə birbaşa rəqabətə girmək istəməyən, habelə keçmiş prezidentlər Robert Köçəryan və Serj Sarkisyanın siyasi karyerasında Qarabağ amilinin rolunu nəzərə alaraq, Ermənistanda hakimiyyətə gəlmək yolunun başlanğıc nöqtəsi kimi Vardyanyan məhz Qarabağı seçmişdir. Bununla yanaşı, Ukrayna böhranı fonunda Vardanyan eyni zamanda öz şəxsi maraqlarını da təqib edərək AB və ABŞ-ın sanksiya siyahılarına daxil olan bir çox rusiyalı iş adamının sanksiyalardan qaçmağa çalışması versiyası da istisna edilmir.
Ola bilsin ki, Vardanyanın əsl məqsədlərini başa düşməsi ona gətirib çıxarıb ki, noyabrın 17-də Aİ-nin Şərq Tərəfdaşlığı üzrə xüsusi elçisi Dirk Şubellə görüşdə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev açıq şəkildə bəyan edib ki, Bakı «cibində rus xalqından oğurlanmış milyardlarla pul olan Vardanyan kimi insanlarla deyil, Qarabağda yaşayan ermənilərin hüquqları və təhlükəsizliyi barədə danışmağa hazırdır. Prezident həmçinin qeyd edib ki, bu danışıqların Ermənistanla heç bir əlaqəsi yoxdur və əlavə edib ki, əgər bəzi ölkələrin kənardan müdaxiləsi olmasaydı və əgər bu prosesi dayandırmaq cəhdi olmasaydı, o, daha dinamik ola bilərdi.
Bu aspektdə filiz yataqlarının işlənməsinə dair tərəflər arasında fikir ayrılıqlarının olduğunu etiraf edən Rusiyanın Laçın dəhlizindəki vəziyyətlə bağlı balanslaşdırılmış mövqeyini xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Təəssüflər olsun ki, Ermənistanda bəzi siyasətçilər etirazçıların dağıdılmasında iştirak etməkdən imtina edən Rusiya sülhməramlılarının azərbaycanlı ekoloji fəalların aksiyasına reaksiyasından narazılıqlarını bildiriblər. Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan hətta Rusiya sülhməramlılarına alternativin nəzərdən keçirilməsinə çağırıb, ATƏT-in Minsk Qrupunun çoxdan köhnəlmiş formatını təklif edib ki, bu da müəyyən qüvvələrin Rusiya və Azərbaycanı çəkişdirməyə cəhd etdiyini göstərir.
Rusiyanın neytral mövqeyi fonunda Vardanyanın özünü Qarabağ ermənilərinin maraqlarının sözçüsü kimi təqdim etmək, yaranmış vəziyyəti (əsasən onun təqsiri üzündən Azərbaycanın Laçın dəhlizini “bağlaması” kimi şərh etmək cəhdləri, əks-məhsuldardır, eskalasiyaya gətirib çıxarır və Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaşdırılması üzrə bütün danışıqlar prosesini təhlükə altına qoyur. Və bu vəziyyətdə onun edə biləcəyi ən yaxşı iş Qarabağda sülh və əmin-amanlığı ürəkdən arzulayan erməni əhalisinin nümayəndələrinə danışıqlar masası arxasında yol verməklə kənara çəkilməkdir.
Laçın yolu ilə bağlı vəziyyətin daha da inkişafına gəldikdə, həm xarici aktyorlar, həm də Ermənistan başa düşməlidir ki, 9-10 noyabr 2020-ci il tarixli Üçtərəfli Bəyanatın ruhuna uyğun olaraq, hazırda bu dəhlizin yeganə məqsədi Azərbaycanın Qarabağ rayonunun erməni əhalisinin humanitar ehtiyaclarının təmin edilməsidir.
Bakı bundan sonra da Laçın dəhlizinin təhlükəsizliyini və fasiləsiz fəaliyyətini bu keyfiyyətdə təmin etməyə və eyni zamanda bu dəhlizdən başqa məqsədlər üçün istifadə etmək üçün hər hansı cəhdlərin qarşısını almağa hazırdır.