xeberaz.info
Türkiyə “qonşularla sıfır problem” kimi keçmiş xarici siyasət kursuna qayıdır. Növbəti sırada Suriya gəlir. Ankara niyə öz xarici konturunu gözəlləşdirməyə qərar verir və qonşuları niyə ona doğru gedir?
Ərəb baharının başlaması ilə Türkiyə Yaxın Şərqdə ehtiraslı və çox fəal siyasət yürütməyə başladı. O, inqilabi qüvvələri dəstəklədi və Misir, Liviya, Suriya və regionun digər ölkələrində “siyasi İslam” tərəfdarlarının hakimiyyətə gəlməsinə kömək etdi. Ankaranın heç bir əlaqəsi olmayan bir münaqişə olmayıb. Suriyada Ərdoğan müxalifətə dəstək verib və kürd yaraqlılarına qarşı hərbi əməliyyatlar keçirib. Liviyada Milli Razılıq Hökumətini müdafiə etdi və ordu göndərərək Tripolinin general Haftar tərəfindən tutulmasının qarşısını aldı. Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ və müttəfiqləri Qətəri blokadaya alanda Dohanı xilas edən, qoşun və ərzaq məhsulları göndərən Türkiyə oldu.
Yaxın Şərqdə “siyasi İslam” partiyalarının dəstəyi və bu məqsədlə güc tətbiqi nəticəsində Türkiyə regionun aparıcı dövlətləri ilə münasibətlərini ciddi şəkildə korlayıb. Səudiyyə Ərəbistanı, Əmirlikləri, Misiri deməyək, Suriya prezidenti Bəşər Əsəd, Ankara ilə “soyuq müharibə” aparır. Təbii ki, bu koalisiya Türkiyənin təhlükəsizliyini hansısa formada təhdid edə bilmədi, çünki onların özlərinin çoxlu problemləri var idi. Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ İrana qarşı çıxdı, Misir iqtisadi məsələlərlə məşğul idi, Əsəd İran və Rusiyanın dəstəyi ilə belə İdlibdə türk ordusu ilə rəqabət apara bilmədi. Bundan əlavə, ümumi rəqibin olmasına baxmayaraq, Səudiyyə Ərəbistanı, Əmirliklər və Əsəd arasında birlik yox idi. Səudiyyəlilər və əmirliklər Yəmənə dağıldılar və heç kim Əsədi rəsmən tanımadı.
Eyni zamanda münasibətlərin korlanması hamıya – həm Türkiyəyə, həm də ona qarşı çıxan ərəb koalisiyasına ziyan vurdu. 2020-ci ildə pandemiyanın baş verməsi qlobal iqtisadiyyatı çox çətin vəziyyətə salıb. Lirə ucuzlaşdı, neft qiymətləri çökdü, buna görə də Yaxın Şərqdə hərbi fəallıq azaldı. Məhz bundan sonra Türkiyə qonşuları ilə münasibətləri normallaşdırmaq üçün ciddi addımlar atmağa başladı. 2021-ci ilin mayında Ərdoğan Misirə diplomatik nümayəndə heyəti göndərdi. Artıq payızda Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin hökmdarı Məhəmməd bin Zayed 9 ildən sonra ilk dəfə Ankaraya səfər edib. Əmirliklərin Türkiyə iqtisadiyyatına 10 milyard dollar sərmayə yatıracağına söz vermişdi ki, bu da batan lirəyə çox güclü dəstək oldu. Növbəti 2022-ci ildə türklər Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsini qəbul etdilər. Bəzi məlumatlara görə, səudiyyəlilər Türkiyə Mərkəzi Bankında 5 milyard dollar yerləşdirməyə söz veriblər.
Elə bu günlərdə Misir prezidenti Əl-Sisi ilə Ərdoğan arasında ilk görüş baş tutdu və bu, əsl sensasiyadır, nəzərə alsaq ki, Türkiyə hakimiyyəti Əs-Sisini Misirin keçmiş prezidenti Məhəmməd Mursini qanunsuz olaraq devirməkdə və hətta onu öldürməkdə ittiham edir. Müsəlman Qardaşlarının lideri Rusiyada qadağan edilib. Hələ bu görüşdən əvvəl Ankara hazırlıq işlərinə başlayıb və Misirin müxalifət qəzetlərinin Türkiyədəki fəaliyyətini məhdudlaşdırıb. “Qonşularla sıfır problem” siyasətinə qayıtmaq arzusunda Ərdoğan başqa bir ölkə – İsraillə ortaq dil tapmağı bacardı. Bu ilin martında İsrail prezidenti 15 ildən sonra ilk dəfə Türkiyə torpağına səfər edib.
Biz hazırda bu prosesin kulminasiyasının şahidiyik. Bu günlərdə Ərdoğan Suriya ilə münasibətlərin normallaşmasını istisna etmədiyini bildirib. Suriya dedikdə, təbii ki, kürd yaraqlıları və ya artıq Türkiyənin qanadında olan müxalifət yox, Türkiyənin on il əvvəl diktator elan etdiyi və devirməyə söz verdiyi prezident Bəşər Əsəd nəzərdə tutulur. Burada da hazırlıq işləri uzun müddətdir davam edir. Bir neçə il əvvəl Türkiyənin kəşfiyyat xidmətləri suriyalı həmkarları ilə danışıqlar aparmışdı və ŞƏT çərçivəsində Səmərqənddə keçirilən görüşdə Ərdoğan Əsədin Səmərqəndə gəlişinin və tərəflərin fikir ayrılıqlarını şəxsən müzakirə etməsinin pis olmayacağını deyib.
İlk baxışdan kifayət qədər gözlənilməz dəyişikliklər və transformasiyalar əslində kifayət qədər məntiqli və haqlıdır. İqtisadi səbəblər yuxarıda qeyd olundu. Regionun bütün ölkələri anlayır ki, indi, xüsusən də Ukraynada münaqişə olanda sanksiyalar və qarşıdurma vaxtı deyil. Biz iqtisadiyyatı düşünməliyik, əks halda ikinci “ərəb baharı” qaçılmazdır. İkincisi, ABŞ-da artıq yeni hökumət var. Əgər Tramp hətta avtokratlarla da ünsiyyət qurmağa hazır idisə, Bayden hamı ilə – Türkiyə ilə, Səudiyyə Ərəbistanı ilə və Əmirliklərlə münasibətləri korladı. Yaxşı, ikincidə başa düşməliyik ki, bu, Yaxın Şərqdir. Bir gün əvvəl yaranan münaqişə sabah əməkdaşlıqla əvəz oluna bilər, çünki hər şey maraqlardan və faydalardan asılıdır. Necə deyərlər, şəxsi heç nə, sadəcə iş.